S? phát tri?n nhanh chóng c?a c?ng ngh? Trí tu? nhan t?o (AI) mang ??n nhi?u c? h?i nh?ng ?i cùng v?i ?ó là hàng lo?t thách th?c cho truy?n th?ng Nam Bán c?u. Các n??c ?ang phát tri?n c?n kh?n tr??ng h?p tác cùng nhau ?? t?n d?ng ngu?n l?c chung, gi?m ph? thu?c vào B?c Bán c?u, ??ng th?i tìm ra con ???ng phát tri?n b?n v?ng, phù h?p nh?t cho mình.

C?ng ngh? AI trên th? gi?i vài n?m g?n ?ay ?? có nhi?u b??c ??t phá ?áng kinh ng?c. Các m? hình AI liên t?c ra m?t và nhanh chóng t?o ra làn sóng th?o lu?n, t? các m? hình ??c quy?n d?n ??u là Chat GPT-5 và GPT-4.5 c?a OpenAI, Gemini 2.5 Pro c?a Google, Claude 4 c?a Anthropic và Grok c?a xAI; t?i các m? hình m? ngu?n m? n?i b?t nh? Llama 4 c?a Meta và DeepSeek-V3 do Trung Qu?c phát tri?n v?i hi?u su?t m?nh m?.

Tuy nhiên, trình ?? phát tri?n AI trên th? gi?i hi?n nay ?ang có s? chênh l?ch r? ràng do các nguyên nhan nh? chi?n l??c qu?c gia khác nhau, ??i ng? nhan tài, quy ??nh lu?t pháp… M? t?m th?i ?ang d?n ??u v? ??u t? t? nhan và các m? hình AI n?n t?ng, ???c h? tr? b?i h? sinh thái ??u t? m?o hi?m và t?p trung nhi?u nhan tài. Các n??c ?ang phát tri?n khác thì ?ang g?p t??ng ??i nhi?u khó kh?n, ??i m?t v?i nguy c? b?“thu?c ??a hoá d? li?u”, trong khi các l?i ích kinh t? thì l?i ???c khai thác b?i các c??ng qu?c c?ng ngh?. Nh?n th?c ???c tính c?p thi?t c?a v?n ??, nhi?u qu?c gia Nam Bán c?u hi?n nay ?ang ??y nhanh ??a ra chi?n l??c qu?c gia ?? xay d?ng h? t?ng và nhan tài AI c?a riêng mình. Ch??ng ha?n Trung Qu?c ?ang nhanh chóng thu h?p kho?ng cách v?i M?, t?p trung h?n vào“các m? hình AI mang tính ch? quy?n” và h?i nh?p chi?u d?c.

Cán can quy?n l?c truy?n th?ng B?c - Nam: Ch?a t?ng can b?ng

Theo Giáo s? Hoàng ?i?n Lam, ??i h?c Truy?n th?ng Trung Qu?c, T?ng Biên t?p T?p chí Truy?n th?ng Toàn c?u và Trung Qu?c (Global Media and China), t? th?i k? truy?n th?ng ??i chúng (Mass Media) vào th? k? 20 ??n th?i k? m?ng x? h?i (Social Media) phát tri?n nh? g?n ?ay, quy?n l?c v?n lu?n phan b? m?t can b?ng v?i l?i th? thu?c v? ph??ng Tay hay các n??c B?c Bán c?u phát tri?n.

Giáo s? Hoàng ?i?n Lam, ??i h?c Truy?n th?ng Trung Qu?c, T?ng Biên t?p T?p chí Truy?n th?ng Toàn c?u và Trung Qu?c (Global Media and China)

Th?i k? truy?n th?ng ??i chúng, m?t vài t?p ?oàn truy?n th?ng l?n, ch? y?u có tr? s? t?i các n??c B?c bán c?u (Associated Press, Reuters, CNN, BBC…) ki?m soát lu?ng th?ng tin. ?ay là giai ?o?n c?a truy?n th?ng"m?t chi?u", t?c là th?ng tin ???c truy?n t? m?t vài trung tam ??n ??ng ??o c?ng chúng mà kh?ng có chi?u ng??c l?i. ?i?u này t?o ra s? ph? thu?c và th??ng duy trì ??nh ki?n v? các n??c Nam bán c?u, kh?c h?a h? qua l?ng kính c?a nghèo ?ói, xung ??t và kém phát tri?n. Sau ?ó, s? tr?i d?y c?a các n?n t?ng m?ng x? h?i nh? Facebook và Twitter (X) ban ??u ???c ca ng?i là m?t c?ng c? trao quy?n. Nh?ng chính nh?ng  c?ng ty c?ng ngh? l?n này gi? ?ay ?ang ki?m soát c? s? h? t?ng, thu?t toán và d? li?u quy?t ??nh n?i dung nào chúng ta ???c xem. Nh?ng n?n t?ng này, c?ng có tr? s? t?i B?c Bán C?u, ?? tr? thành nh?ng ng??i gác c?ng truy?n th?ng trên th?c t? cho hàng t? ng??i trên Trái ??t.

“Các thu?t toán do AI ?i?u khi?n cá nhan hóa các ngu?n c?p d? li?u ?? t?i ?a hóa s? t??ng tác c?a ng??i dùng. Chúng c?ng quy?t ??nh ti?ng nói nào ???c khu?ch ??i và ti?ng nói nào b? d?p t?t – hay chính là m?t hình th?c ki?m duy?t m?i. ?i?u này có th? làm tr?m tr?ng thêm s? chia r? x? h?i và chính tr?,” Giáo s? Hoàng ?i?n Lam ch? ra.

Các n??c ?ang phát tri?n còn ph?i ??i di?n v?i m?t s? nguy c? khác, nh? tình tr?ng“ch?y máu ch?t xám”, khi các nhà nghiên c?u và k? s? AI hàng ??u c?a h? th??ng ???c tuy?n d?ng b?i các c?ng ty c?ng ngh? ???c tài tr? t?t ? B?c Bán c?u. ?i?u này h?n ch? kh? n?ng phát tri?n c? s? h? t?ng và m? hình AI c?a riêng khu v?c các n??c ?ang phát tri?n. Thêm vào ?ó, AI khi?n vi?c t?o ra th?ng tin sai l?ch tinh vi (“deepfake” là m?t ví d?) tr? nên c?c k? d? dàng, có th? gay tác ??ng ??n các cu?c b?u c? và gieo r?c b?t ?n x? h?i. ? các qu?c gia có c? s? h? t?ng h?n ch? v? ki?m tra th?ng tin, ?ay là m?t m?i ?e d?a ??c bi?t nghiêm tr?ng.

Các m? hình AI phát tri?n m?nh m? trên các t?p d? li?u kh?ng l?, ch?t l??ng cao. Trong khi ?ó, Các n??c Nam Bán c?u th??ng thi?u các b? d? li?u s? hóa, ?a d?ng, ??c bi?t là ??i v?i ng?n ng? và b?i c?nh v?n hóa ??a ph??ng, d?n ??n tình tr?ng thi?u ??i di?n và hi?u su?t kém c?a các c?ng c? AI.

M?t nghiên c?u trên t?p chí Nature Asia n?m 2025 ?? ch? ra, m?c dù m? hình ng?n ng? l?n (Large Language Model – LLM) hàng ??u th??ng t? hào v? kh? n?ng ?a ng?n ng?, nh?ng s? hi?n di?n quá m?c c?a tài li?u ti?ng Anh và b?i c?nh v?n hóa ph??ng Tay trong b? d? li?u c?a h? ?? làm sai l?ch k?t qu? ??u ra. Các m? hình AI ???c ?ào t?o trên các b? d? li?u thiên l?ch (th??ng ph?n ánh quan ?i?m c?a các n??c B?c Bán c?u và b?t bình ??ng l?ch s?) duy trì và khu?ch ??i nh?ng thiên l?ch này, d?n ??n k?t qu? ??u ra kh?ng chính xác, kh?ng c?ng b?ng ho?c th?m chí có h?i khi áp d?ng vào b?i c?nh c?a các n??c Nam Bán c?u.

Theo m?t kh?o sát c?a M?ng l??i Nhà báo Qu?c t? (IJNet) n?m nay, g?n m?t n?a (49%) nhà báo ? Nam Bán c?u lo ng?i v? vi?c AI khu?ch ??i n?i dung sai l?ch ho?c gay hi?u l?m, ??c bi?t là khi h?u h?t các m? hình AI ???c ?ào t?o trên các b? d? li?u l?y ph??ng Tay làm trung tam.

Thách th?c l?n cho các n??c ?ang phát tri?n

Trong b?i c?nh ?ó, nh?ng khó kh?n mà các n??c Nam Bán c?u c?n ph?i v??t qua là gì? Là c? s? h? t?ng và n?ng l??ng k? thu?t s? h?n ch?. Các ?i?u ki?n tiên quy?t c? b?n cho vi?c áp d?ng AI chính là ???ng truy?n internet ?n ??nh, s?c m?nh tính toán ?? m?nh và ngu?n ?i?n ?áng tin c?y – nh?ng y?u t? th??ng thi?u ? nhi?u n?i thu?c Nam Bán C?u.

Kh?p khu v?c Chau Phi c?n Sahara, ch? m?t ph?n t? dan s? có quy?n truy c?p internet ?áng tin c?y, và có kho?ng cách 29% v? gi?i tính trong vi?c s? d?ng ?i?n tho?i di ??ng (CSIS, 2025). M?c tiêu th? ?i?n c?a trung tam d? li?u, thi?t y?u cho AI, ???c d? ?oán s? t?ng g?p ba vào n?m 2035, gay áp l?c r?t l?n lên ngu?n tài nguyên n?ng l??ng h?n ch? ? các n??c ?ang phát tri?n.

Cùng lúc ?ó, chi phí tài chính cho vi?c mua s?m, phát tri?n và duy trì các c?ng c? AI và c? s? h? t?ng ?i?n toán c?n thi?t là r?t l?n, gay c?n tr? cho nhi?u t? ch?c truy?n th?ng ? Nam Bán c?u, d?n ??n vi?c ph? thu?c vào các gi?i pháp bên ngoài mà th??ng là kh?ng phù h?p.

Vi?c AI d? dàng t?o ra các s?n ph?m truy?n th?ng t?ng h?p (deepfake, bài vi?t do AI vi?t) ??t ra m?i ?e d?a hi?n h?u ??i v?i ni?m tin vào truy?n th?ng truy?n th?ng, ??c bi?t là ? nh?ng khu v?c ?ang ph?i v?t l?n v?i v?n ?? tính toàn v?n, xác th?c c?a th?ng tin. ??i v?i g?n m?t n?a (49%) nhà báo ? Nam Bán c?u ???c kh?o sát, kh? n?ng AI góp ph?n lan truy?n th?ng tin sai l?ch là m?t m?i lo ng?i l?n (Radcliffe, 2025).

Xay d?ng C?ng ??ng v?i T??ng lai Chung trong K? nguyên AI

?? kh?c ph?c khó kh?n và ??m b?o quy?n t? ch? qu?c gia, phát tri?n kinh t? t?i Nam Bán c?u, thì h?p tác cùng nhau là ?i?u c?p thi?t. V?i quy?n ki?m soát ?áng k? ??i v?i c? s? h? t?ng, d? li?u và m? hình AI do các t?p ?oàn B?c bán c?u n?m gi?, h?p tác Nam-Nam mang ??n m?t con ???ng quan tr?ng cho các n??c ?ang phát tri?n ?? xay d?ng c? quan ??i di?n t?p th?, gi?m s? ph? thu?c vào B?c Bán c?u và ??m b?o phát tri?n AI phù h?p v?i nhu c?u và giá tr? ??a ph??ng. Các n??c ?ang phát tri?n có th? ??t ???c phát tri?n b?n v?ng b?ng cách t?p h?p ngu?n l?c, chia s? ki?n th?c và thúc ??y h? tr? l?n nhau, thay vì ch? d?a vào s? h? tr? t? các qu?c gia phát tri?n – m? hình này ???c g?i tên là“T? l?c T?p th?”.

Các qu?c gia ? Nam bán c?u th??ng ph?i ??i m?t v?i nh?ng thách th?c t??ng t? liên quan ??n tình tr?ng khan hi?m d? li?u, kho?ng cách v? c? s? h? t?ng k? thu?t s? và nh?ng v?n ?? ??o ??c trong AI. Nh?ng n? l?c h?p tác có th? d?n ??n các gi?i pháp chung, gi?m thi?u s? d? th?a và t?i ?u hóa các ngu?n l?c khan hi?m. Vi?c t?p h?p tài nguyên cho các trung tam d? li?u dùng chung ho?c c? s? h? t?ng ?i?n toán ?ám may có th? gi?m chi phí cho t?ng qu?c gia, t?ng s?c m?nh tính toán và ??m b?o ch? quy?n d? li?u. Các qu?c gia có c? s? h? t?ng n?ng l??ng và AI ch?a phát tri?n có th? t?n d?ng"quan h? ??i tác khu v?c ?? chia s? quy?n truy c?p ?i?n toán và ?ng d?ng AI nh?m thúc ??y quy ho?ch n?ng l??ng.

Vi?c h?p tác trên các m? hình AI m? ngu?n m? và xay d?ng các b? d? li?u ?a d?ng, ???c b?n ??a hóa có th? kh?c ph?c tính thiên v? c?a các m? hình B?c Bán c?u và ??m b?o các c?ng c? AI phù h?p v? m?t v?n hóa và ng?n ng? v?i ph??ng ti?n truy?n th?ng Nam Bán c?u, ??ng th?i gi?m ?áng k? chi phí phát tri?n.

Vi?c chia s? chuyên m?n, các ph??ng pháp hay nh?t và các ch??ng trình ?ào t?o có th? thúc ??y ?áng k? ki?n th?c v? AI, hi?u bi?t v? ??o ??c và k? n?ng k? thu?t gi?a các chuyên gia truy?n th?ng và nhà ho?ch ??nh chính sách ? Nam Bán c?u. B?ng cách h?p tác, truy?n th?ng Nam Bán c?u có th? cùng nhau phát tri?n các ?ng d?ng AI sáng t?o phù h?p v?i th? tr??ng c?a h?, t?o ra các ngu?n doanh thu m?i và ?óng góp vào n?n kinh t? s? ??a ph??ng, thúc ??y ??i m?i và t?ng tr??ng kinh t? m?i qu?c gia. ?ay c?ng chính là nh?ng ?óng góp quan tr?ng vào ?n ??nh khu v?c và th? gi?i trong b?i c?nh nhi?u bi?n ??ng nh? hi?n nay./. 

Phóng viên: Thanh Xuan

Ngu?n: CMG